گروه داروسازی بالينی

داروسازی بالينی (فارماکوتراپی) بخشی از علم داروسازي است كه در ارتباط با استفاده ايمن، مناسب، منطقي و اقتصادي داروها مي باشد که در آن متخصصين داروسازی بالينی خدمات داروئی (pharmacy practice) ارائه مي دهند. متخصصين فارماكوتراپي با معلومات گسترده اي كه در علوم پزشكي، داروسازي و باليني دارند مهارتهاي لازم را در جمع آوري، تفسير و استفاده از اطلاعات باليني بدست آمده از بيمار را در طراحي، مانيتوركردن و ارزيابي رژيم هاي دارويي بدست مي آورند .
يك فارماكوتراپيست با بهره گيري از علوم تخصصي مانند فارماكولوژي، فارماكوكينتيك، پاتوفيزيولوژي، اقتصاد دارويي، درمان شناسي و ... مي تواند با ديدگاه باليني كه دارد، متخصصين گروه هاي مختلف پزشكي را در ارتقاء تصميم گـيري هاي درماني كمك به سزايي نمايـد. متخصصين فارمـاكوتـراپـي مي تواند در بررسي ارزيابي و اثر بخشي داروها و همچنين در رديابي گزارش، پيشگيري و درمان عوارض جانبي مشاوره¬هاي سودمندي ارائه نمايند. آنها همچنين می توانند تغييرات دارويي مناسب با وضعيت بيماران را در رابطه با رژيم درماني موجود به پزشكان توصيه نمايند. اين توصيه ها شامل قطع يك رژيم دارويي، جلوگيري از شروع داروهاي غير ضروري و مضر، تنظيم اختصاصي درمان در بيماراني كه بيماري غير پايدار دارند، تعديل و تنظيم درمان دارويي بيماري هاي مزمن و يا اجراي فرمولاري (Formulary) دارويي مي باشد .
رشته داروسازی بالینی (فارماکوتراپی) در ایران از سال ۱۳۷۰ پا به عرصه وجود نهاد و از سال ۱۳۷۴ در دانشکدهٔ داروسازی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران پذیرش دستیار تخصصی داروسازی بالینی شروع شد. هم اکنون بیش از ۵۰ فارغ التحصیل این رشته در سراسر کشور مشغول ارائه خدمات دارویی بالینی می باشند و حدود ۶۰ دستیار مشغول تحصیل هستند. در بین دانشگاههای علوم پزشکی کشور دانشگاه علوم پزشکی تهران، شهید بهشتی و مازندران دارای پذیرش دوره دستیاری و گروه داروسازی بالینی می باشد.
گروه آموزشی داروسازی بالينی (Department of Clinical Pharmacy) و يا به عبارت صحيحتر فارماکوتراپی ، واحدی آکادميک متشکل از اساتيد متخصص (واجد بورد تخصصی) رشته داروسازی بالينی است که وظيفه آموزش مفاهيم علمی و کاربردی علوم داروسازی را با نگرش و تاکيد بر حفظ و ارتقای سلامت انسانها به دانشجويان بر عهده دارد. منظور از بالين در عنوان اين گروه کليه پس زمينه های متضمن تلاقی بيمار با خدمات داروسازی بوده و شامل داروخانه های شهری ، داروخانه های بيمارستانی ، بخشهای بيمارستانی ، بخشهای مراقبت از سالمندان ، شبکه های بهداشتی درمانی و بطور کلی کليه موارد و محلهایی که دارو مورد استفاده قرار می گيرد ، ميباشد. بزبان ديگر ، ترجمه کاربردی کليه شاخه های علوم پايه داروسازی که قبلا به دانشجويان در گروه های آموزشی ديگر دانشگاه صوزت پذيرفته به مفاهيم بالينی موثر در سلامت انسانها بعهده اساتيد اين گروه است.
ماموريت اين گروه آکادميک تربيت داروسازان با کفايت و مهارتهای لازم برای انجام مراقبتهای داروئی بيماران و آماده سازی آنها برای بر عهده گرفتن مسئوليت فنی ارائه خدمات داروئی در نظام سلامت جامعه است. علاوه بر فعاليت های دانشکده ای، اعضای اين گروه برگزاری سخنرانی ها و سمينارهای متعدد در مراکز بيمارستانی، کارگاه های تجويز منطقی دارو و نسخه نويسی ويژه پزشکان و دانشجويان انترن پزشکی و با همکاری مرکز مهارت های بالينی دانشکده پزشکی، سمينارهای ADR (Adverse Drug Reactions)، و ارائه سخنرانی های متعدد در دوره های بازآموزی داروسازان کشور را عهده دار می باشند. گروه داروسازی بالينی همکاری تنگاتنگ و صميمانه ای با معاونت غذا و داروی دانشگاه، نيز معاونت غذا و داروی وزارت متبوع و همچنين نيز بورد تخصصی داروسازی بالينی و شورای عالی سياستگزاری دبيرخانه تخصصی داروسازی داشته و با مشارکت فعال در کميته های تخصصی حوزه های فوق الذکر در برنامه ريزی و سياست گزاری امور دارويی کشور حضور مؤثری دارند.

فعالیت های گروه داروسازی بالینی
1. در دانشکده داروسازی:
• فعالیتهای آموزشی:
دروسی که توسط گروه تدریس می شوند به شرح ذیل می باشد:
اطلاع رسانی دارویی و مسمومیتها (2 واحد)
دارودرمانی بیماریها 1(3 واحد)
دارودرمانی بیماریها 2 (3 واحد)
دارودرمانی بیماریها 3 (3 واحد)

• فعالیتهای پژوهشی:
فعالیت های پژوهشی گروه در دانشکده داروسازی شامل موارد زیر می شود
بررسی مقاومت آنتی بیوتیکی
evidence-based drug information
رفتار فارماكوكينتيكي داروها در بيماران
اثرات دارو درمانی در جمعیت های خاص
مصرف Off label داروها
مصارف باليني دارو ها با اشكال جديد
ثبت عوارض جانبي داروها و خطاهاي دارو - پزشكي
تغذيه وريدي و روده اي
توزيع دارو ها و داروسازي بيمارستاني
پژوهش در آموزش
ارزیابی مقالات

• بخش های مرتبط با گروه
Skill lab: ﺑﺨﺶ ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎي ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ یا داروخانه مدل به منظور ارائه آموزش‌هاي مطلوب و عملي براي دانشجويان رشته داروسازی و پزشکی توسط گروه داروسازی بالینی و با همکاری دانشجویان علاقه مند ایجاد شده است. در اين داروخانه انواع داروها شامل قرص‌ها، اسپري‌ها، داروهاي گياهي، شربت‌ها و همچنين انواع سرم‌ها، چسب‌ها، باندها و... جهت آشنايي دانشجويان قرارداده شده تا دانشجويان بتوانند بدون محدوديت، در اين داورخانه فعاليت‌هاي مختلف ، آشنایی با داروها و اطلاعات دارویی ، فرا گرفتن منوگراف يا نسخه‌هاي دارويي هر دسته دارو، آموزش و يا مشاوره با بيمار تحت نظر اساتيد را به صورت عملی یاد بگیرند.

2. در داروخانه های آموزشی :
• فعالیتهای آموزشی:
دروسی که توسط گروه در داروخانه های آموزشی تدریس می شوند به شرح ذیل می باشد:
اطلاع رسانی دارویی و مسمومیتها (2 واحد)
کارآموزی داروخانه شهری (2 واحد)
کارآموزی در عرصه داروخانه شهری (6 واحد)

• فعالیتهای پژوهشی:
فعالیت های پژوهشی که توسط گروه در داروخانه های آموزشی صورت می گیرد به شرح ذیل می باشد:
بررسی خطاهای دارویی
بررسی نسخ
Pharmacoeconomics
Pharmacoepidemiology
بررسی Adheranceدارویی
تجویز منطقی داروها
نقش داروسازان در سیستم سلامت

• فعالیتهای خدماتی:
 داروخانه:
 بررسی قانونی، علمی و اخلاقی نسخه
 اطمینان ازایمنی، کیفیت و کارایی داروهایی که تجویز شده است
 ارائه اطلاعات دارویی به گروههای درمانی و مراجعان متناسب با جایگاه و دانش آنها.
 مشارکت در مطالعات فارماکواپیدمیولوژی و فارماکو ویژیلانس خصوصا تکمیل فرم های کارت زرد که منعکس کننده عوارض جانبی داروها است.
 ارائه اطلاعات دارویی و سم شناسی به پزشکان، سایر کارکنان گروه درمان و همچنین مراجعان.
 تهیه تک دوز داروها و فرآورده های دارویی
 نظارت بر نحوه و میزان مصرف داروها
 راهنمایی بیماران و مراجعان درباره نحوه، زمان و فاصله، مقدار و مدت مصرف دارو، عوارض ناخواسته و جانبی احتمالی، ادامه یا قطع مصرف دارو در صورت مشاهده علائم خاص، رژیم غذایی در دوره مصرف دارو، احتیاط در مصرف توام داروها، نحوه نگهداری داروها و اهميت پيگيري دستورات....
 انجام محاسبات دارویی برای داروهایی که پنجره درمانی یا عوارض وابسته به دوز دارند
 آموزش های بهداشت حرفه ای و ایمنی برای كاركنان داروخانه
 تأمین خدمات مشاوره ای براي کادر درمانی درزمینة تداخلات دارويی و عوارض جانبی آنها

 مرکز اطلاع رسانی دارو و سموم
 پاسخ به سوالات دارويي عموم مردم و گروه پزشكي به صورت تلفنی یا حضوری (سوالات تخصصي)
 ارائه اطلاعات لازم مربوط به کنترل موارد مسموميت به گروه پزشكي، بيماران مسموم و همراهان آنها
 کمک به كاهش مراجعه بي مورد به مراكز درماني و اورژانس ها با ارائه نمودن اطلاعات ضروری به صورت تلفنی
 کمک به گسترش و ارتقاء مراكز اطلاع رساني داروها و سموم در سطح كشور
 کمک به برگزاري دوره هاي آموزشي، سمینار و بازآموزی، چاپ و انتشار پوستر و پمفلت هاي آموزشي جهت گروه پزشکی
 همكاري با گروه پزشكي و ارائه آموزش های لازم در جهت ارتقاء خدمات دارویی
 گردآوري مشكلات دارويي از قبيل مواد اوليه، بسته بندي، فرمولاسيون و عوارض داروها و پيشنهاد راه حل لازم
 ارسال گزارشات عوارض دارویی به مرکزADR
 ارائه برنامه در رسانه هاي عمومي با موضوعات مختلف اطلاعات دارویی، کنترل و پیشگیری مسمومیتها و نحوه مصرف صحیح داروها
 تدوين دستورالعملهاي دارويي مربوط به درمان مسموميت ها و حوادث شيميايي
 آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص جهت فعالیت در مراکز DPIC (اعم از دانشجویان دوره عمومی و تخصصی داروسازی)

• بخش های مرتبط با گروه
داروخانه آموزشی : یکی از مهمترین تحولاتی که در نخستین سالهای پس از انقلاب اسلامی در عرصه آموزش نوین داروسازی کشور رخ داد تاسیس داروخانه های دانشکده داروسازی بوده است.تاسیس این داروخانه ها در حقیقت برآورده کردن نیاز دانشکده داروسازی به عرصه مناسبی برای کارآموزی دانشجویان بود.
مرکز اطلاع رسانی داروها و سموم: در جوامعی که روز به روز با گسترش و تغییرات چشم گیر اطلاعات دارویی و سموم روبرو می باشد، دسترسی مستقیم به منابع علمی جهانی برای بالا بردن توانمندی پاسخ گویی کاربران دارویی در بخش های بهداشت و درمان ضروری است ، بدین منظور، مراکز اطلاعات دارویی(DPIC) تاسیس شده اند . هدف این مراکز ، ارایه اطلاعات دارویی برای گروه های پزشکی ، دندان پزشکی و پرستاری و همچنین ارایه آموز های دارویی لازم به دانشجویانی بود که در تیم های تخصصی مراقبت های بهداشتی درمانی فعالیت می نمودند .

3. در بیمارستان ها:
• فعالیتهای آموزشی:
3.1. آموزش دانشجویان دکتری داروسازی
الف) کارآموزی داروخانه بیمارستانی (2 واحد)
ب) کارآموزی در عرصه داروخانه بیمارستانی (6 واحد)
3.2. آموزش دانشجویان دوره عمومی و تخصصی پزشکی
3.3. آموزش کادر درمان بويژه پرستاران
3.4. آموزش بیماران در رابطه با داروهای دریافتی
3.5. برگزاری و حضور در جلسات آموزشی بیمارستان
3.6. برگزاری کارگاههای آموزشی
3.7. تهیه پمفلت و جزوات آموزشی
3.8. نگارش وچاپ منظم خبرنامه های دارویی

• فعالیتهای پژوهشی:
فعالیت های پژوهشی که توسط گروه در بیمارستان انجام می شوند به شرح ذیل می باشد:
• اجرای مطالعات DUE در مراکز بیمارستانی در راستای بهینه سازی و ارائه مقرون به صرفه مراقبتهای دارویی
• اجرای مطالعات KAP در جهت بررسی دانش و نگرش و عملکرد کادر درمانی و یا بیماران
• اجرای مطالعات Clinical Trials در جهت بررسی اثر بخشی و یا فارماکوکینتیک دارو
• اجرای مطالعاتPharmacogenetic
• اجرای مطالعاتPharmacoeconomics

فعالیتهای خدماتی:

1- ارایه مشاوره های دارودرمانی برای بیماران بستری و سرپایی
الف) مشاوره فارماکوکینتیک
• محاسبه مقادیر مصرفی مورد نیاز داروها، از جمله داروهایی که نیاز به TDM (Therapeutic Drug Monitoring) دارند
• تداخل های دارو با دارو- دارو با غذا و دارو با پاسخ های آزمایشگاهی
ب) مشاوره های مربوط به سازگاری و پایداری داروها
ج) مشاوره جهت محاسبه نیاز تغذیه ای بیماران
د) مشاوره در زمینه مسمومیت ها و روش های برخورد با عوارض مربوط به دارو درمانی در بیماران
ل ) مشاوره های اطلاعات دارویی
م) مشاوره در مورد قطع و ادامه مصرف داروها قبل و بعد از اعمال جراحی
ن) مشاوره در مورد پیشگیری و مدیریت عوارض مرتبط با دارو
ه) مشاوره در مورد کنترل دارو-درمانی در بیماران با شرایط خاص (نارسایی کلیوی، نارسایی کبدی، چاقی مفرط، شوک و...)
ی) مشاوره در مورد دارودرمانی بیمار ان هنگام ترخیص از بیمارستان
2- کنترل روند تجویز، مصرف و نگهداری داروها در بخشها در راستای اجتناب از Medication Errors
3- مشارکت در طراحی سیستمهای پیشرفته توزیع دارو در بیمارستان در جهت کاهش خطا ها و پرتهای دارویی
4- نظارت بر کارآیی و استفاده بهینه از لوازم و تجهیزات مصرفی بخشها
5- حضور در تیمهای کنترل درد، تجویز آنتی باکتریال ها، کلینیک آنتی کوآگولانت، کلینیک آسم، کلینیک دیابت، پیوند اعضا و ....
6- کنترل ترولی های اورژانس در بخش
7- مشارکت در طراحی راهنماهای درمانی مانند:Clinical Practice Guidelines, Drug Treatment Guidelines, Standard Treatment Guidelines (CPG,DTG, STG
8- طراحی و پیاده سازی اتاق تمیز (Clean room) و نظارت بر فعالیت آن
9- نظارت بر ساخت و ترکیب استریل داروهای تزریقی وریدی
10- نظارت بر تهیه استریل محلولهای تغذیه وریدی
11- ایجاد مرکز ثبت و گزارش دهی عوارض جانبی داروها (ADR)
12- گزارش عوارض جانبی داروها از طریق کارت زرد
13- و فراورده های تولید شده در آن
14- ایجاد و برگزاری جلسات کمیته دارو و درمان
15- مشارکت در تهیه فرمولاری بیمارستان(Hospital formulary)
16- مشارکت در تیم کنترل عفونت بیمارستان و استفاده بهینه از آنتی سپتیکها
17- مشارکت در کمیته تغذیه و رژیم درمانی

قابل ذکر است با توجه به تخصصی شدن خدمات ارائه شده توسط داروساز بالینی، به تناسب اولویتهای هر بخش، شکل و نحوه ارائه این خدمات متفاوت می باشد

• بخش های مرتبط با گروه
بخش مراقبت های دارویی: از آنجا که اهداف نظام حاکمیت بالینی، کاهش خطرات تهدید کننده بیمار، ارتقا کیفیت مداخلات درمانی، کاهش عوارض ناشی از مداخلات و... می باشد، لذا برای حصول نتیجه مطلوب لازم است که از امکانات موجود به بهترین شکل و با حداکثر کارایی استفاده گردد. به همین منظور داروخانه های بیمارستانی در حال تبدیل شدن به بخش های مراقبت دارویی با مدیریت داروسازان بالینی هستند.

فعالیت های صنفی داروسازان بالینی
انجمن داروسازان بالینی:
با پی گیریهای مستمر متخصصین این رشته، انجمن داروسازی بالینی ایران در سال 1385 از کمیسیون انجمنهای علمی گروه پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مجوز فعالیت دریافت نمود و اولین انتخابات اعضای هیئت مدیره انجمن داروسازی بالینی ایران در تاریخ 17/11/85 با شرکت اکثر متخصصین این رشته از سراسر کشور وحضور نماینده محترم وزارت بهداشت انجام گردید.نگاه این انجمن و متخصصین آن به داروخانه و داروسازی نگاه بسیار متفاوت از نگاهی است که چند دهه بر داروخانه و داروسازی کشور حاکم بوده است. برای افزایش مهارت های دانش آموختگان انجمن داروسازان مجری برنامه های بازآموزی می باشد. همچنین انجمن داروسازان بالینی از سال 89 همایش های علمی خود را با شرکت داروسازان و پزشکان شروع کردi که امسال ششمین دوره این همایش ها برگزار گردید. مجله Journal of Pharmaceutical Care (JPC) نیز توسط این انجمن انتشار می یابد.